Ζιντ, Αντρέ

(André Gide, Παρίσι 1869 – 1951). Γάλλος συγγραφέας. Έλαβε τη βασική μόρφωση από το καλλιεργημένο οικογενειακό του περιβάλλον (ήταν θείος του ο οικονομολόγος Σαρλ Ζιντ, βλ. λ.). Ο λόγος ήταν ότι αναγκαζόταν συχνά να εγκαταλείπει το σχολείο, αρχικά για λόγους υγείας και αργότερα εξαιτίας διαταραχών που οφείλονταν στην εσωστρεφή ιδιοσυγκρασία του. Νέος ακόμα, πλησίασε τους συμβολιστές ποιητές του κύκλου του Μαλαρμέ, και ιδιαίτερα τον Βαλερί. Το 1895 παντρεύτηκε την εξαδέλφη του, Μαντλέν, ελπίζοντας –μάταια όμως– ότι έτσι θα υπερνικούσε τις ομοφυλοφιλικές τάσεις του. Η σύγκρουση αυτή σκίασε όλη τη ζωή του Ζ. και συναντάται σε πολλά έργα του, στην αρχή με υπαινιγμούς, στους οποίους δεν διαφαίνεται το αυτοβιογραφικό στοιχείο, και αργότερα σαφέστερα, σε βιβλία του που κυκλοφόρησαν σε μικρό αριθμό αντιτύπων και χωρίς όνομα συγγραφέα. Ωστόσο, στις σελίδες του Et nunc manet in te (τμήμα του Ημερολογίου του που δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του, το 1951) παρουσίασε, χωρίς να αποσιωπά τίποτα, τη θλιβερή συζυγική του περιπέτεια. Το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε το 1891 και ακολούθησαν άλλα που τα χαρακτηρίζει ένας άτονος αισθηματισμός συμβολιστικής προέλευσης. Από τα έργα αυτής της περιόδου ξεχωρίζουν για την αλλόκοτη ειρωνεία τους οι Βάλτοι (1895) και Ο κακοαλυσωμένος Προμηθεύς (1899). Το έργο του Γήινες τροφές (1897), λυρικά πεζά εμπνευσμένα –με κάποιον στόμφο μάλιστα– από έναν νιτσεϊκό βιταλισμό, απέκτησαν ύστερα από μερικά χρόνια μεγάλη απήχηση. Με τον Ανηθικολόγο (1902), η ηθική αμφισβήτηση εκφράζεται για πρώτη φορά σε εκτεταμένες αφηγηματικές μορφές, ενώ στη Στενή Πύλη (1909) αναπτύσσεται ένα ηθικό θέμα θρησκευτικής έμπνευσης. Με τα Προσχήματα (1903), ο Ζ. διατύπωσε ανανεωτικές και αντικομφορμιστικές απόψεις, ακόμα και στην κριτική (εναντίον του Μπαρές κλπ.). Το 1909 ίδρυσε μαζί με άλλους τη Νέα Γαλλική Επιθεώρηση που έμελλε να εξελιχθεί κατά τον μεσοπόλεμο στο πιο έγκυρο και ένα από τα πιο ζωντανά λογοτεχνικά περιοδικά της Γαλλίας. Με αυτή τη δραστηριότητα, που άλλωστε ήταν αδιαχώριστη από το δημιουργικό του έργο, συνδέεται και η αξιόλογη μελέτη του για τον Ντοστογιέφσκι (1923). Με τα Υπόγεια του Βατικανού (1914) κορυφώθηκε η επιρροή και το γόητρο του Ζ. στους νέους, καθώς και η ρήξη του με τους καθολικούς· η αφήγηση πλέκεται γύρω από μια πράξη χωρίς λόγο (acte gratuit), δηλαδή εντελώς ελεύθερη από κάθε δέσμευση ή ηθική αιτιολογία. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, διαταράχθηκε πολύ σύντομα η ομοφωνία μεταξύ των ομάδων της πρωτοπορίας και του Ζ. ο οποίος, με την Ποιμενική Συμφωνία (1919), επέστρεψε στη θρησκευτική προβληματική, που την αντιμετώπισε ακόμα πιο άμεσα στο Numquid et tu? (1926). Στο μεταξύ, το 1924 είχε δημοσιεύσει σε οριστική έκδοση δύο έργα που αποκάλυπταν τις πιο μυστικές πλευρές της ζωής του: το αυτοβιογραφικό Αν ο σπόρος δεν πεθάνει –ένα από τα καλύτερα βιβλία του– και το Κοριντόν με πιο ειδικό θέμα. Τον επόμενο χρόνο, εξέδωσε τους Κιβδηλοποιούς, έναν περίπλοκο και ευφυέστατο πειραματισμό μυθιστορήματος που έχει οικοδομηθεί πάνω στο ίδιο το πρόβλημα του μυθιστορήματος. Ο Ζ. θεωρείται συγγραφέας που προκαλεί γόνιμες ανησυχίες, και παράλληλα δεξιοτέχνης της λογοτεχνικής έκφρασης, ικανός να περνά από θέματα τολμηρά σε ασκητικούς στοχασμούς. Όπως και άλλοι συγγραφείς της εποχής του, κατόρθωσε να βγει από τον στενό ψυχολογικό και φορμαλιστικό κύκλο, για να αντιμετωπίσει –στα εξήντα του πλέον– την εμπειρία της κοινωνικοπολιτικής στράτευσης. Στην καταγγελία της αποικιοκρατίας, που διαφαίνεται στις εντυπώσεις του από την Αφρική, Ταξίδι στο Κονγκό (1927) και Επιστροφή από την Τσαντ (1928), έρχεται να προστεθεί ο αντιαστικός ρεαλισμός των μυθιστορημάτων του που ασχολούνται με τα προβλήματα της γυναίκας, του γάμου, της οικογένειας: Σχολείο γυναικών (1929). Αργότερα, προσέγγισε τον κομουνισμό, αλλά ύστερα από ένα ταξίδι του στην ΕΣΣΔ παρουσίασε τον αρνητικό απολογισμό αυτής της εμπειρίας σε δύο τόμους: Επιστροφή από την ΕΣΣΔ (1936) και Διορθώσεις στην επιστροφή μου από την ΕΣΣΔ (1937). Το 1938 η γυναίκα του πέθανε και τον επόμενο χρόνο ο Ζ. δημοσίευσε το πλουσιότατο σε πληροφορίες Ημερολόγιο, που κρατούσε από το 1889 και το οποίο συνέχισε αργότερα, έως το 1949. Είναι το πιο χαρακτηριστικό του έργο, μαρτυρία μιας ακαταπόνητης παρακολούθησης των εσωτερικών κινήτρων του και μιας ζωηρότατης ευαισθησίας στις πιο αντιφατικές εμπειρίες. Με το έργο αυτό, η φήμη του Ζ. έφτασε στο αποκορύφωμά της και το 1947 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ της λογοτεχνίας. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η αλληλογραφία του Ζ. με τον Κλοντέλ, τον Βαλερί, τον Ροζέ Μαρτέν ντι Γκαρ κ.ά. Με ένα έργο που περιέχει τέτοια ποικιλία μορφών και καταστάσεων, και ακόμη τόση κίνηση και ζωντάνια (έγραψε και θεατρικά κείμενα), δεν είναι ανεξήγητο το μέγεθος της επίδρασης που άσκησε ο Ζ. Η λατρεία του για τη δεκτικότητα, την ετοιμότητα δηλαδή να δεχτεί οποιαδήποτε εμπειρία, πράξη ή σκέψη, φαίνεται να αντισταθμίζεται και σχεδόν να εξουδετερώνεται από τη μόνιμη τάση για ενδοσκόπηση, από την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση που βρίσκει στην εξομολόγηση. Αλλάζουν έτσι και οι διαστάσεις που παίρνει το ύφος και η ποιότητα της γραφής του: καθαρή, κομψή, σαφής και σφιχτοδεμένη στις καλύτερες στιγμές, αγγίζει, ωστόσο, συχνά τον εύκολο κλασικισμό. Ο Γάλλος συγγραφέας Αντρέ Ζιντ· το 1947 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας.